آشنایی با کمانچه
این ساز علاوه بر شکم، دسته و سر در انتهای پایینی ساز، پایهای دارد که روی زمین یا روی پای نوازنده قرار میگیرد.
نوعی از کمانچه معروف به کمانچه لری وجود دارد که پشت باز است و مردمان لر به آن « تال » میگویند.
نخستین نشانههای تاریخی دربارهٔ کمانچه در کتاب موسیقی الکبیر اثر ابونصر فارابی در سده چهارم هجری
دیده شده است. و در این کتاب از کمانچه با نام عربی آن، رباب یاد میکند. کمانچه در دوران صفویه و
قاجاریه جزو سازهای اصلی موسیقی ایران بودهاست. نخستین صدای ضبطشده کمانچه به اوایل قرن
بیستم میلادی بر میگردد.ساز کمانچه به همت سازمان میراث فرهنگی در آذر ماه ۱۳۹۶ به ثبت جهانی در
سازمان یونسکو رسید .کاسه ساز کروی و توخالی و معمولاً از جنس چوب توت است که به صورت ترکهای
( تکههای باریک چوب که در کنار هم چسبانده میشود ) ساخته میشود و مقطع نسبتاً کوچکی از آن در
جلو به دهانهای اختصاص یافته و روی دهانه پوست کشیده شده و بر روی پوست، خرکی تقریباً شبیه به
خرک تار و نه کاملاً عمود بر سیمها قرار گرفتهاست. دستهٔ ساز، لولهای تو پر است و بهطور نامحسوس
به شکل مخروط وارونه خراطی شدهاست. انتهای بالایی این لوله ؛ توخالی و در طرف جلو شکاف دارد که
نقش جعبهٔ گوشیها را مییابد. دسته فاقد پرده است. سر ساز متشکل است از جعبهٔ گوشیها که در
دو طرف آن هر یک دو گوشی کار گذاشته شده و یک قبه که در بالای جعبه قرار گرفته است. طول ساز تا
سر قبه حدود ۸۰ سانتیمتر است. در گذشته این ساز بدون سیم گیر که به شکل کنونی وجود دارد بوده
است. در گذشته سیمها مستقیماً به ساز وصل میشدند همانند سه تار یا به وسیله قطعه فلزی سیمها
به آن ربط داده میشد. پس از ورود ویولن به ایران، تاندور ویولن ( پیچهای کوچک تنظیم کوک ) به سیم
گیر اضافه شد تا نوازنده بتواند ساز را دقیق تر کوک کند. تا پیش از ورود ویولن به ایران، جنس سیمهای
کمانچه ابریشمی یا از روده تابیده شده حیوانات بود و توانایی گرفتن کوک بالا را نداشت. پس از ورود
ویلن به ایران، سیمهای ویلن جایگزین سیمهای کمانچه شد. این ساز جزو دسته سازهای زهی کششی
است. کمانچهٔ امروزی دارای ۴ سیم است. کمانچه در زمان قدیم تنها سه سیم داشته و پس از ورود
ویولن به ایران به تقلید از آن سیم چهارم به آن افزوده شده است. این سیمها به موازات درازای ساز
گستردگی دارد و آوای آن خیلی خوش و دلکش اما کمی اصطلاحاً تودماغی است. این ساز میتواند
آواهای گوناگون بسیاری را برآرد. کوک کمانچه ( نسبت فاصله سیمها به یکدیگر ) در دستگاههای مختلف
موسیقی ایرانی تفاوت میکند. معمولترین کوک برای دستگاهای ایرانی این است که سیمهای اول و دوم
نسبت به هم فاصله چهارم ( یا پنجم ) داشته، سیم سوم یک اکتاو بمتر از سیم اول و سیم چهارم یک اکتاو بمتر از
سیم دوم است .لازم است ذکر شود که در گذشته کمانچه دو سل دو سل کوک میشد اما پس از ورود ویولن
به ایران، در کوک کمانچه تغییراتی ایجاد شد و امروزه این ساز همانند ویلن کوک و انگشتگذاری میشود .در
حال حاضر کوک اصلی و رایج کمانچه میلا ر سل که همان کوک ویلن است، است. از جمله میتوان به
کوکهای رِ لا رِ سل ( برای دستگاه نوا ) میلا رِ لا ( برای دستگاه ماهور ) و میلا میلا ( برای دستگاه همایون،
آواز اصفهان، دستگاه چهارگاه، دستگاه ماهور و دستگاه راست پنجگاه ) و رلارلا ( برای کوک لری ) اشاره کرد.
نوازنده در حالت نشسته پایهٔ کمانچه را روی زمین یا صندلی یا زانو قرار میدهد و به وسیله آرشه ( در پارسی کمانه )
آن را مینوازد. ساز در موقع اجرا کمی حول محور خود میچرخد و همین عمل تماس آرشه با سیمها را آسانتر میکند.
نوازنده ساز را بهطور قائم در دست چپ میگیرد و انگشتان همان دست را روی دسته بر روی سیمها میلغزاند و آرشه
را با دست راست به روی سیمها میکشد. در چند دهه اخیر، سازهای جدیدی با بهرهگیری از سازهای زهی غربی ساخته
شدهاند که کمکم جای خود را در موسیقی شهری ایران باز کردهاند. از جمله میتوان به ساخت انواع کمانچه آلتو و کمانچه
باس اشاره کرد که همگی صدایی بمتر از کمانچه معمولی دارند. کمانچه آلتو دو و نیم پرده و کمانچه باس یک هنگام کامل
( Octave ) بمتر از کمانچه معمولی صدا میدهند.
برای مشاهده ی ویدیوی اجرای آواز لری، استاد فرج علیپور، نوازنده کمانچه کلیک کنید.
پربازدیدترین مطالب
۰۳/۷/۸
۰۳/۷/۸
۰۳/۷/۸
۰۳/۷/۸
۰۳/۷/۸
۰۳/۷/۸
۰۳/۷/۸
۰۳/۷/۸
۰۳/۷/۸
۰۳/۷/۸
۰۳/۷/۸
۰۳/۷/۸
naderabbasimusic.ir